مترو، سردرگم در دالان‌های بودجه

کمتر از 2هفته دیگر تا پایان سال باقی مانده و گویا این روزها دیگر شهر در حال انفجار است. گوشه و کنار شهر به‌خصوص خیابان‌های مرکزی و اماکن تجاری مملو از جمعیتی است که برای کار روزانه یا خرید سال نو از خانه خارج شده‌اند اما ترافیک نه تنها در خیابان‌های شهر بلکه در عمق شهر هم بیداد می‌کند. بسیاری از شهروندان تهرانی به دلیل ارزانی، سرعت و کیفیت مترو از این وسیله نقلیه برای سفرهای درون شهری خود استفاده می‌کنند؛ البته اگر ازدحام و شلوغی داخل قطارها اجازه دهد که مسافران بتوانند در گوشه‌ای از قطارها برای خود جایی پیدا کنند؛ قطارهایی که ازدحام جمعیت در آنها به گفته رئیس شورای شهر تهران موجب خدشه‌دار شدن کرامت انسانی می‌شود. اما چه می‌شود کرد؟مردم دیگر عادت کرده‌اند و حالا با اظهارنظرهایی که درباره مدیریت مترو می‌شود شاید باید نگران‌تر از گذشته اوضاع مترو را رصد کرد. در حالی که مدیرعامل متروی تهران در آخرین روز هفته گذشته به دلیل مواردی چون پرداخت نشدن سهم دولت از بودجه مترو و مشکلات ناشی از آن استعفا کرد، مدیران دولتی هم به جای توجه بیشتر برای کمک به توسعه مترو به صراحت از اشتیاق برای در اختیار گرفتن آن سخن گفتند.

سکانس اول: ساعت 5 بعد از ظهر، ایستگاه امام خمینی

اینجا ایستگاه متروی امام‌خمینی است؛ ساعت حدود 5 بعد از ظهر؛ زمانی که مغازه‌های محدوده 110هکتاری بازار در حال تعطیل شدن هستند و در نتیجه بازاریانی که از مترو برای رفت‌وآمد استفاده می‌کنند در کنار خیل عظیم مشتریان آخر سال، همه چشم انتظار ورود قطار هستند؛ فرقی هم نمی‌کند در کدام سکو و به کدام مقصد به انتظار ایستاده باشید. پیرمردی که در کنار یکی از ستون‌های ایستگاه ایستاده است تا از هجوم جمعیت در امان باشد، زیر لب غرولند می‌کند که با این همه جمعیت چطور می‌توان سوار مترو شد. در نهایت هم سراغ مسئولان مختلف را می‌گیرد که آیا فلانی و فلانی هم سوار مترو می‌شوند که ببینند این پایین چه خبر است؟

جوان دیگری هم در پاسخ به وی می‌گوید: پدرجان! قطار کم است. تا زمانی هم که قطار ندهند همین وضعیت است. در همین گپ و گفت قطار به ایستگاه می‌رسد و صدای سوت ترمز آن، که نشان از سنگین بودن قطار دارد، فضای ایستگاه را پر می‌کند. جمعیت به سوی درها هجوم می‌آورند. پیاده و سوار شدن مسافران هم که عالمی دارد. تا چند ثانیه‌ای همه چیز به هم می‌ریزد. مامور ایستگاه مدام تذکر می‌دهد که مسافران مانع بسته شدن درها نشوند، چند نفری از مسافران هم به پشت سوار قطار شده‌اند و با حائل قرار دادن دست خود در بالای در به زور دیگر مسافران را به درون قطار هل می‌دهند تا خودشان هم بتوانند سوار شوند. اما پس از رفتن قطار این پیرمرد است که هنوز هم منتظر قطار دیگری ایستاده تا شاید کمی خلوت‌تر باشد و بتواند سوار شود. خودش می‌گوید: این چهارمین قطار بود که رفت و من نتوانستم سوار بشوم.

سکانس دوم: نگاهی به گذشته از دریچه حال

اوضاع فعلی متروی تهران برای مدیران شهری و شرکت قطار شهری تهران و حومه غریبه نیست. آنها به خوبی می‌دانند که متروی تهران چه مشکلات و کمبودهایی دارد که به قول معروف دود این مشکلات به طور مستقیم به چشم مردمی می‌رود که مترو را به عنوان وسیله تردد خود در شهر انتخاب کرده‌اند. در سال84 متروی تهران دارای 40 ایستگاه فعال در گوشه و کنار شهر بود که شامل خطوط یک، 2 و 5 می‌شد. طول مسیر مترو در آن سال هم حدود 88/5 کیلومتر بود.

در طول سال‌های گذشته شرکت متروی تهران و حومه نیز تلاش کرده با پشت سر گذاشتن انواع مشکلات پیش‌آمده، این خطوط را برای آسایش بیشتر شهروندان توسعه دهد، چراکه توسعه حمل و نقل شهری از ضروریات مدیریت نوین شهری است. نتیجه این تلاش‌ها این شد که تعداد مسافران مترو از ابتدا تا‌کنون از مرز 3میلیارد نفر هم گذشته و الان که آخرین روزهای سال 89 را پشت سر می‌گذاریم طول خطوط متروی تهران با 75 ایستگاه فعال به 125کیلومتر رسیده است. این در حالی است که به گفته محسن هاشمی، مدیرعامل مستعفی شرکت متروی تهران و حومه، هم‌اکنون 15کیلومتر از تونل و ایستگاه‌های مترو آماده ریل‌گذاری و نصب تجهیزات بوده و درصورت حمایت، راه‌اندازی حدود 15کیلومتر مترو در سال به راحتی امکان‌پذیر خواهد بود و سرعت ساخت تونل با 4دستگاه حفار اتوماتیک به بیش از 20کیلومتر در سال خواهد رسید. محسن هاشمی، مدیرعامل سابق شرکت متروی تهران و حومه در نامه استعفای خود خطاب به دکتر محمد باقر قالیباف، شهردار تهران به کلیدی‌ترین مشکل متروی تهران اشاره کرده و نوشته است: متأسفانه هم‌اکنون به دلیل کمبود و تجهیز ناقص واگن از نصف ظرفیت خطوط استفاده می‌شود، این در حالی است که واگن‌ها و تجهیزات آن در گمرک در حال خاک خوردن هستند.

سکانس سوم: مترو، پیشتاز حمل و نقل ارزان و سریع

طبق تأیید کارشناسان جهانی حمل و نقل، مترو یکی از ارزان‌ترین، سریع‌ترین و پاک‌ترین وسایل حمل و نقل عمومی در جهان است. از همین رو است که در حال حاضر بیش از 120 شهر جهان از سیستم مترو برای حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند. البته فکر نکنید که قدمت این وسیله حمل و نقل عمومی مربوط به همین چند دهه اخیر می‌شود. در حال حاضر نیز شهرهای لندن،نیویورک، توکیو، مسکو، مادرید و پاریس از شبکه‌های گسترده و مدرن مترو برخوردارند. غیراز همه اینها این مورد را هم در نظر بگیرید که هم ‌اکنون روزانه بیش از 152میلیون سفر در شهرهای مختلف جهان با حمل و نقل ریلی صورت می‌گیرد. اما بد نیست نگاهی به جایگاه تهران در میان شهرهای برخوردار از مترو بیندازیم.متروی تهران در حال حاضر با 125کیلومتر مسیر در رتبه 21 دنیا قرار دارد. این شبکه با همین طول مسیر در روزهای پایانی سال که گسترش محدوده زوج یا فرد و نیز اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها را داشته‌ایم، موجب شده که تعداد مسافران متروی تهران با افزایش 30درصدی مواجه شود که این مقدار از لحاظ رقمی ، نزدیک به 2میلیون مسافر در روز را دربر می‌گیرد.اما نکته مهم در مبحث توسعه مترو بحث اعتبارات مالی مورد نیاز است؛ همان نکته‌ای که همیشه محل اختلاف بین مدیران متروی تهران و برخی مسئولان دولتی بوده است.

سکانس چهارم: سهم هر کسی چقدر است؟

در سال87 فقط 69 درصد از بودجه مصوب متروی تهران محقق شد. برای سال گذشته هم مبلغ 160میلیارد تومان از بودجه 230 عمرانی میلیاردی مترو پرداخت شده، اما مهم‌ترین بودجه پرداخت نشده مترو همان اعتبار 2میلیارد دلاری مصوب مجلس برای متروی تهران و کلانشهرهاست که نمایندگان مجلس شورای اسلامی هفته گذشته با ارائه طرحی آن را به‌مدت یک‌سال دیگر تمدید کردند. از سوی دیگر در آخرین روز هفته گذشته بود که محمد رویانیان، رئیس ستاد حمل و نقل و مدیریت سوخت کشور در گفت‌و‌گو با ایسناگفت: « در 5 سالی که از فعالیت‌های دولت‌های نهم و دهم سپری شده بیش از 5 برابر سال‌های پیش از 1384 به متروی تهران اعتبار تعلق گرفته است اما باز آقایان از بی‌مهری دولت به‌خود سخن می‌گویند». این در حالی است که جعفر ربیعی، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران درباره این اظهارات به همشهری گفت: متأسفانه در این مورد یک فراموشی عمدی وجود دارد و آن هم اینکه آقایان 2میلیارد دلار از فاینانس‌های دولت‌های قبل از نهم و دهم را به حساب خود می‌گذارند. وی در ادامه با اشاره به سهم دولت و شهرداری برای کمک به توسعه مترو می‌افزاید: در سال‌جاری سهم دولت و شهرداری برای کمک به متروی تهران 48میلیارد تومان بود که دولت از این بابت فقط 12میلیارد تومان پرداخت کرده است. این در حالی است که شهرداری تهران به جای پرداخت 48میلیارد تومان، حدود 70میلیارد تومان پرداخت کرده است. علت این امر هم این بوده است که اگر شهرداری این مبلغ مازاد را پرداخت نمی‌کرد باید قیمت بلیت افزایش می‌یافت. مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو در ادامه افزود: غیراز این مورد، سهم یک سوم دولت از بابت یارانه بلیت که در قانون بودجه هم به صراحت به آن اشاره شده است، 60 میلیارد دلار بوده اما تاکنون 16میلیارد آن از سوی دولت پرداخت شده است.

سکانس پایانی: در انتظار قطار

شما یک شهروند تهرانی هستید. برای یک سفر درون‌شهری قصد استفاده از مترو را دارید. تا نزدیک‌ترین ایستگاه مترو هم حدود 500 قدم راه است. وارد ایستگاه که می‌شوید ازدحام مسافران را در سکوی قطار مشاهده می‌کنید. چاره‌ای نیست، باید به انتظار بایستید. در چنین روزهایی همه منتظرند؛ مسافران مترو، منتظر 57 قطار جدیدی هستند که هنوز وارد نشده‌اند و مسئولان مترو هم منتظر اعتباری هستند که بتوانند همان قطارها را وارد کنند. باید این چند روز را هم پشت سر گذاشت تا ببینیم آیا آغاز سال90 می‌تواند تحولی در اراده مسئولان دولتی برای تخصیص بودجه مورد نیاز و ضروری مترو که نفع آن به مردم باز می‌گردد نه هیچ کس دیگر، ایجاد کند یا نه؟